Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, các bảo tàng tại Việt Nam đang có những chuyển mình mạnh mẽ trong cách thức giao tiếp và tiếp cận công chúng. Hiện nay, xu hướng truyền thông của các bảo tàng chủ yếu tập trung vào việc khai thác công nghệ số và mạng xã hội để tăng cường sự kết nối với cộng đồng. Nhờ đó, các hoạt động của bảo tàng và di tích đang có sự phát triển tích cực.
Theo Cục Di sản Văn hóa (thuộc Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch), trong quý I/2023, các bảo tàng và khu di tích lịch sử Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã ghi nhận sự gia tăng lượng khách tham quan. Cụ thể, từ tháng 11/2022 đến tháng 02/2023, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch đã đón hơn 1,2 triệu lượt khách.
Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đón hơn 31.800 lượt khách, trong đó có 25% khách quốc tế. Bảo tàng cũng thu hút khoảng 10.000 lượt khách tham gia các triển lãm chuyên đề và triển lãm cá nhân, tổ chức bởi các đơn vị khác. Tương tự, Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam cũng ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ với hơn 60.000 lượt khách vào cuối năm 2022, trong đó có 18 đoàn khách quốc tế. Bảo tàng Hồ Chí Minh cũng đạt thành tích ấn tượng với hơn 440.000 lượt khách tham quan.
Hãy cùng tìm hiểu 3 xu hướng truyền thông nổi bật của các bảo tàng tại Việt Nam trong những năm gần đây qua bài viết sau!
1. Tối ưu hóa truyền thông quảng bá nhờ ứng dụng công nghệ kỹ thuật số
Để thích ứng với bối cảnh mới, các bảo tàng không chỉ số hóa các tư liệu và tác phẩm trưng bày mà còn chú trọng xây dựng thương hiệu thông qua trải nghiệm, dịch vụ và con người. Đồng thời, nhiều bảo tàng đã chủ động ứng dụng công nghệ để nâng cao trải nghiệm của người tham quan, tạo ra những giải pháp tích hợp độc đáo.
Vào năm 2021, Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai dự án thử nghiệm “Bảo tàng tương tác thông minh 3D/360”, giúp khách tham quan có thể trải nghiệm bảo tàng từ xa, chỉ với vài cú click chuột từ nhà. Sang năm 2022, bảo tàng tiếp tục thử nghiệm mô hình Robot Sanbot sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), nhằm giới thiệu về lịch sử hình thành và phát triển của bảo tàng cũng như hệ thống trưng bày qua hình ảnh và video. Robot này không chỉ có khả năng nhảy múa theo nhạc mà còn có thể di chuyển và giao tiếp, tạo cơ hội cho khách tham quan tương tác trực tiếp.
Giáo viên và học sinh có thể thoải mái tương tác với robot tại Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, để sử dụng các tính năng như trình chiếu hình ảnh, video giới thiệu về bảo tàng, hiện vật, các phòng trưng bày,…
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cũng đã nghiên cứu và ra mắt nhiều chuyên đề trưng bày trực tuyến 3D. Một trong những điểm nổi bật là Bảo tàng ảo 3D với chuyên đề “Bảo vật quốc gia”, được tích hợp trên website của bảo tàng. Du khách có thể lựa chọn khám phá và tương tác với 20 bảo vật quốc gia, chiêm ngưỡng từng hiện vật một cách rõ nét và chi tiết. Các thông tin quan trọng được đánh dấu trên mô hình 3D, và đặc biệt, thông tin về di sản được phân loại theo các cấp độ từ cơ bản đến chuyên sâu, giúp đáp ứng linh hoạt nhu cầu tìm hiểu của công chúng.
Chuyên đề trưng bày 3D của Bảo tàng Lịch sử Quốc gia
Nhiều bảo tàng khác ở Việt Nam cũng đã phát triển các tour du lịch 3D trên website, tổ chức các buổi trình diễn trực tuyến và cung cấp thuyết minh âm thanh cho du khách. Một ví dụ điển hình là Bảo tàng Chiến thắng Lịch sử Điện Biên Phủ, nơi đang tiến hành số hóa các bộ sưu tập để tiếp cận đa dạng đối tượng hơn. Bảo tàng này cũng đang xây dựng cơ sở dữ liệu về hiện vật và phát triển các chương trình tương tác với khách du lịch trong và ngoài nước.
Bên cạnh đó, tại Bảo tàng Phụ nữ Nam bộ, phòng trưng bày ứng dụng kỹ thuật và công nghệ đã sử dụng máy Hologram trong không gian trưng bày, trở thành bảo tàng đầu tiên tại TP.HCM ứng dụng thiết bị công nghệ này. Hình ảnh hiện vật và các nhân vật lịch sử được thể hiện dưới dạng 3D qua máy Hologram, kết hợp với phần mềm tương tác 360 độ và công nghệ thực tế ảo (VR). Điều này giúp khách tham quan cảm nhận hiện vật một cách sống động và đa chiều. Bảo tàng cũng mong muốn sử dụng hình ảnh 3D để tái hiện vẻ đẹp của trang phục phụ nữ trong bối cảnh đời sống thực tế, thay vì chỉ đơn thuần trưng bày trong tủ kính.
Hiện vật bìnhtoong của nhân vật số hóa 3D tại Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ
Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh đã tái hiện 5 nhà tù lớn ở miền Nam Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến thông qua một container mô phỏng đặt ngoài trời. Bảo tàng sử dụng công nghệ 3D kết hợp với âm thanh, ánh sáng và điều chỉnh nhiệt độ để mang lại cảm giác chân thực và sinh động, phản ánh sự khốc liệt của các nhà tù xưa.
Hiện nay, khoảng 200 bảo tàng tại Việt Nam đang dần chuyển sang số hóa. Không chỉ các bảo tàng Trung ương mà cả các bảo tàng cấp tỉnh và tư nhân cũng đã nhận thức rõ tầm quan trọng của số hóa. Họ áp dụng công nghệ kỹ thuật số để tối ưu hóa trải nghiệm cho du khách, từ đó cung cấp những kiến thức về di sản văn hóa cho cả khách tham quan trong nước và quốc tế.
2. Xây dựng chiến lược truyền thông đa kênh để tiếp cận đối tượng mục tiêu hiệu quả
Truyền thông hình ảnh và truyền thông đa phương tiện đã trở thành một trọng tâm trong hoạt động truyền thông của các bảo tàng tại Việt Nam trong thời gian qua. Các bảo tàng chủ động tạo ra và phát triển các video clip ngắn với nhiều chủ đề đa dạng, đồng thời sản xuất các video chất lượng cao để giới thiệu bảo vật quốc gia, các triển lãm, quảng bá sản phẩm, cũng như chụp ảnh hiện vật và hoạt động. Những nỗ lực này nhằm nâng cao hình ảnh và gia tăng độ nhận diện của bảo tàng.
Hiện nay, để tối ưu hóa truyền thông số, hầu hết các bảo tàng đều sử dụng các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube và website. Mỗi nền tảng được khai thác với mục đích riêng, yêu cầu tính cập nhật và hấp dẫn. Do đó, các bài đăng trên fanpage của bảo tàng luôn được thực hiện đều đặn và kịp thời, với hình ảnh và video thu hút. Nội dung bài viết ngắn gọn, súc tích và sử dụng văn phong phù hợp, góp phần xây dựng hình ảnh thân thiện của bảo tàng đối với công chúng, đặc biệt là nhóm người trẻ. Việc xác định rõ mục đích và định hướng cho từng kênh truyền thông giúp bảo tàng xây dựng kế hoạch phát triển chi tiết, rõ ràng, tránh tình trạng trùng lặp hoặc gây loãng thông tin từ nhiều nguồn.
Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã ra mắt ứng dụng thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA vào tháng 04/2021, cùng với việc triển lãm trực tuyến được phát triển gần đây. Những sản phẩm công nghệ này đã phát huy giá trị đặc biệt trong giai đoạn bùng phát dịch COVID-19. Trong khi ngành du lịch toàn cầu bị đình trệ, việc áp dụng công nghệ này đã giúp bảo tàng duy trì sự tương tác liên tục với khách tham quan, hỗ trợ họ tìm hiểu các hiện vật. Ngoài trưng bày hiện vật trực tiếp, bảo tàng còn phát triển các tour 3D thực tế ảo, góp phần duy trì sự tương tác và hỗ trợ khách tham quan trong việc khám phá hiện vật.
Hình ảnh mô phỏng du khách sử dụng ứng dụng iMuseum của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam để nghe thuyết minh
Không chỉ các bảo tàng, nhiều di sản tại Thành phố Hà Nội, như Nhà tù Hoả Lò, cũng đã trở thành những điểm đến nổi tiếng thu hút giới trẻ nhờ vào cách quảng bá sáng tạo, kết hợp với các xu hướng thịnh hành trên mạng xã hội. Đội ngũ truyền thông của di tích Nhà tù Hoả Lò đã xây dựng trang Facebook “Di tích Nhà tù Hoả Lò – Hoa Lo Prison Relic” với những bài viết hấp dẫn, vừa đảm bảo tính lịch sử, vừa gần gũi với công chúng. Di tích cũng kết hợp với một số trang mạng xã hội phổ biến, lồng ghép hình ảnh và các “trend” vui nhộn, giúp Nhà tù Hoả Lò trở nên gần gũi hơn với giới trẻ.
Đến năm 2024, đội ngũ truyền thông của Di tích Nhà tù Hoả Lò đã vinh dự nhận giải thưởng Nhân vật truyền cảm hứng tại Lễ Trao giải WeChoice Awards 2023, nhờ những nỗ lực làm nổi bật nội dung lịch sử trên mạng xã hội. Với phương pháp quảng bá sáng tạo và bắt kịp xu hướng, Nhà tù Hoả Lò đã thu hút một lượng lớn người theo dõi từ cộng đồng giới trẻ trên Facebook và Instagram.
Liên tiếp đưa ra các nội dung quảng bá “bắt trend” mạng xã hội, di tích Nhà tù Hỏa Lò ngày càng tiếp cận gần với giới trẻ
Nhìn chung, các nền tảng mạng xã hội mang lại khả năng tiếp cận rộng rãi và tính tương tác cao. Trong số đó, Facebook, Instagram và TikTok hiện đang là ba nền tảng phổ biến nhất. Việc tạo ra nội dung độc đáo với nhiều hình thức đa dạng như video, hình ảnh và livestream trên các nền tảng này đã giúp truyền tải kiến thức về di sản một cách hấp dẫn. Đồng thời, nó cũng tạo cơ hội cho tương tác hai chiều, thúc đẩy và nâng cao hiểu biết của công chúng cả trong nước và quốc tế, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn, phát huy và lan tỏa giá trị văn hóa – di sản.
Hiện nay, nhiều bảo tàng và di tích cũng đang tích cực quảng bá hình ảnh của mình trên các nền tảng mạng xã hội, thu hút sự tương tác tích cực từ cộng đồng, trong đó có Khu Di tích Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Dân tộc học và Bảo tàng Hải dương học,…
3. Triển khai các chương trình giáo dục di sản đa dạng
Nhiều bảo tàng tại Việt Nam hiện đang chú trọng tổ chức các chương trình biểu diễn nghệ thuật và hoạt động giáo dục, trong đó các nghệ nhân đóng vai trò quan trọng trong công tác giáo dục và bảo tồn di sản văn hóa. Cụ thể, Bảo tàng Hà Nội thường xuyên mời các nghệ nhân, những người gìn giữ di sản, tham gia trực tiếp vào việc giới thiệu và trình diễn các nghề thủ công truyền thống như làm Tò he, nón chuông, cốm Mễ Trì, gốm Bát Tràng, v.v. Ngoài ra, bảo tàng còn tổ chức các hoạt động liên quan đến tập quán xã hội và tín ngưỡng, cùng với các chương trình nghệ thuật như múa rối nước Đào Thục, ca trù, hát xẩm, và nhiều hoạt động giáo dục ý nghĩa khác.
Vào tháng 6 vừa qua, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam đã tổ chức chương trình trải nghiệm văn hóa Tín ngưỡng thờ Mẫu mang tên “Tâm – Đẹp – Vui”, nhằm tôn vinh vẻ đẹp của Tín ngưỡng thờ Mẫu và quảng bá văn hóa truyền thống của dân tộc đến với công chúng trong và ngoài nước. Chương trình không chỉ làm phong phú thêm các hoạt động mà còn thu hút đông đảo khách du lịch đến tham quan bảo tàng qua những trải nghiệm thú vị và hấp dẫn.
Một góc trưng bày chuyên đề “Tín ngưỡng thờ Mẫu: Tâm – Đẹp – Vui”
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đặc biệt chú trọng tổ chức các tour tham quan tích hợp. Ngoài việc tìm hiểu thông tin và câu chuyện lịch sử, văn hóa của di sản, du khách còn có cơ hội tham gia vào các hoạt động trải nghiệm trực tiếp như khảo cổ, giải câu đố và vẽ gốm. Hình thức tham quan này được bảo tàng đầu tư và phát triển, dần trở thành một đặc trưng riêng biệt của đơn vị. Từ năm 2020, trung bình mỗi năm, bảo tàng tổ chức từ 200 đến 300 chương trình giáo dục di sản, bao gồm cả các hình thức trực tuyến và trực tiếp.
Ngoài các chương trình biểu diễn nghệ thuật, nhiều bảo tàng còn hợp tác với các cơ sở giáo dục để tổ chức các hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm dành cho học sinh, sinh viên, tạo cơ hội cho thế hệ trẻ tiếp cận và hiểu biết sâu sắc về di sản văn hóa, đồng thời phát triển nhóm công chúng tiềm năng. Một số bảo tàng cũng kết nối với những bạn trẻ yêu thích du lịch và khám phá văn hóa, mời họ tham gia trải nghiệm và viết bài đánh giá đăng tải trên các nền tảng mạng xã hội. Những hoạt động này không chỉ tạo hiệu ứng lan tỏa mà còn thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng xã hội.
Trong các hoạt động giáo dục của bảo tàng, hướng dẫn tham quan vẫn là hình thức giáo dục quan trọng mang tính truyền thống, mang lại hiệu quả cao
Nhìn chung, các bảo tàng hiện nay đang chuyển từ mô hình tập trung vào các tác phẩm (Collection-centric) sang phương thức lấy người tham quan làm trung tâm (Customer-centric). Trong xu thế này, công nghệ số đóng vai trò quan trọng không chỉ nâng cao trải nghiệm người dùng mà còn là công cụ hiệu quả trong việc tiếp cận, phổ biến và bảo tồn giá trị văn hóa thông qua các chiến lược truyền thông. Sự phát triển của các ứng dụng công nghệ, đặc biệt là VR/AR, đã được khai thác mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao từ thị trường. Những công nghệ này được triển khai sáng tạo, tận dụng tiềm năng của công nghệ số để cung cấp tác phẩm ảo trên các nền tảng trực tuyến, phân phối thông tin nhanh chóng và tạo ra các chức năng tìm kiếm cá nhân hóa.
